سرما به دو صورت به بدن آسیب میرساند، افت دمای بدن (هایپوترمی) و سرمازدگی (Frosbite) از خطراتی هستند که در ورزش های زمستانی و کوهنوردی وجود دارد، این دو خطر روی یکدیگر تاثیر مستقیم دارند.هایپوترمی (سرمازدگی) و کمکهای اولیه پیشرفت هایپوترمی منجر به مرگ می گردد، حتی اگر یخ زدگی بافتی از بدن اتفاق نیافتد. پیشرفت سرمازدگی منجر به قطع عضو یخ زده می شود، و به تنهایی (اگر به تدریج با هایپوترمی همراه نشود) موجب مرگ نمی گردد.
هایپوترمی یا هیپوترمی به معنی افت دمای بدن است و به وضعیتی گفته می شود ک هدمای مرکزی بدن که معمولاً ۳۷ درجه سانتی گراد است، اگر از حد معینی. ۳۵ درجه سانتی گراد کمتر شود، هایپوترمی عارض می شود. منظور از دمای مرکزی، دمای داخل دهان یا معقد است، چون ممکن است دمای دست یا پا حتی خیلی کمتر از این حد باشد، ولی فرد دچار هایپوترمی نشده باشد.
هایپوترمی (افت دمای مرکزی بدن) یکی از علل مهم مرگ و میر افرادی است که در زمستان به کوهنوردی می پردازند و یا در محیط سرد فعالیت یا احیاناً بدون آمادگی اقامت میکنند. همچنین ممکن است فرد در محیط چندان سردی قرار نداشته باشد، ولی به علت مشکلات دیگری مثل سکته مغزی، بیماری تیروئید، کم آبی، کم خوابی، مصرف بعضی داروها(الکل) و …، بدنش توانایی تولید حرارت لازم را نداشته باشد و در نتیجه دچار هایپوترمی شود.
تماس با سرما
وقتی تعادل بین گرمای تولید شده در بدن و گرمای خارج شده از آن به هم بخورد و برای مدت زمان طولانی، گرمای بیشتری از دست برود، هیپوترمی رخ می دهد.
کوهنوردان با پوشیدن لباس های مخصوص که برای آب و هوای سرد و بادی طراحی شده اند، از بروز هیپوترمی جلوگیری می کنند.
اما آب و هوای معتدل نیز بر اساس سن فرد، توده بدنی او، میزان چربی بدن، سلامت کلی بدن و مدت زمان تماس با هوای سرد می تواند باعث هیپوترمی شود.
نوزادان و کودکانی که در اتاق سرد می خوابند، در معرض خطر ابتلا به هیپوترمی قرار دارند.
کاهش دمای بدن باعث کند شدن فعالیت مغز، نفس کشیدن و ضربان قلب می شود
تماس با سرما چطور باعث هیپوترمی می شود؟
در طی تماس با سرما، بیشتر گرمای بدن (تا ۹۰ درصد) از طریق پوست از دست می رود و بقیه آن هم از طریق ریه ها (با نفس کشیدن) خارج می شود.
خروج گرما از طریق پوست در آب و هوای بادخیز و یا مرطوب تسریع می شود.
اگر تماس با آب سرد باعث خروج گرمای بدن شود (مثل شنا کردن در آب سرد)، حرکات امواج آب تا ۵۰ درصد خروج گرما را افزایش می دهد.
هنگام سرد شدن بدن، هیپوتالاموس (مرکز کنترل دمای بدن در مغز) سعی می کند دمای بدن را بالا ببرد.
هنگام مواجهه با سرما، بدن می لرزد. لرزیدن بدن هنگام سرما یک پاسخ دفاعی بدن است تا از طریق فعال کردن عضلات، گرما تولید شود.
در یک پاسخ دفاعی دیگر بدن، رگ های خونی به طور موقتی تنگ می شوند تا گرمای کمتری از دست برود.
در حالت طبیعی، فعالیت قلب و کبد، بیشتر گرمای بدن را تولید می کند، اما وقتی دمای مرکز بدن افت پیدا می کند، این اندام ها گرمای کمتری تولید می کنند تا گرما را نگه دارند و از مغز محافظت کنند.
کاهش دمای بدن باعث کند شدن فعالیت مغز، نفس کشیدن و ضربان قلب می شود. هایپوترمی دارای ۳ درجه است و شامل مراحل: خفیف، متوسط و شدید می شود.
علایم بیماری هایپوترمی (Hypotermi):
۱- هیپوترمی خفیف: در این مرحله دمای مرکزی بدن بین ۳۵ تا ۳۲ درجه سانتی گراد قرار م یگیرد و معمولاً حالت های زیر بر بیمار بروز میکند:
احساس سرما و لرز؛
حالت سیخ شدن موها؛
اختلال در حرکات عضلانی؛
حالت ضعف و بی حالی و عدم توانایی در همراهی با دیگران؛
کم شدن توان حرف زدن که به تدریج تکلم حالت بریده بریده می گیرد؛
حالت بی تفاوتی نسبت به اطراف؛
رفته رفته عدم تعادل و ناهنجاری در رفتار؛-
میل به نشستن و خوابیدن و عارض شدن فراموشی؛
در مرحله خفیف ممکن است بعضی از این علائم یا همه آنها دیده شوند، تا این مرحله وضعیت چندان خطرناک نیست و با اقدام مناسب فرد نجات پیدا می کند.
۲- هایپوترمی متوسط: با تداوم شرایط نامساعد برای بیمار حال وی رو به وخامت می رود و دمای مرکزی بدن به ۳۲ تا ۲۸ درجه سانتی گراد می رسد. در این حالت می توان شاهد علائم زیر بود:
شدیدتر شدن برخی علائم یاد شده، به تدریج از بین رفتن لرز، کاهش شدیدتر هوشیاری تا مرحله ورود به کما؛
سرد و متورم و کبود شدن پوست به تدریج سفت و سخت شدن عضلات، ضعیف شدن نبض، نامنظم شدن تنفس و ضربان قلب؛
سرد، متورم و کبود شدن پوست بدن.
۳- هایپوترمی شدید تا مرگ: دمای مرکزی بدن به کمتر از ۲۸ درجه سانت یگراد می رسد و علائم زیر ظاهر میگردد:
ورود فرد به حالت کمای عمیق؛
ضربان قلب و تنفس اگر وجود داشته باشد، آهسته و نامنظم است.
گاه ظاهراً فرد مرده به نظر می رسد ولی هنوز در صورت انجام اقدامات تخصصی و مؤثر احتمال بازگرداندن فرد وجود دارد.
در صورت انجام ندادن کمک یا اقدامات لازم در این مرحله امکان مرگ بسیار زیاد است.
عوامل تاثیرگذار در بروز هایپوترمی:
۱- دمای پایین هوا یا آب
۲- پوشاک نامناسب و ناکافی
۳- رطوبت
۴- دهیدراسیون (کاهش مایعات بدن): این حالت به دنبال فعالیت‌ها و یا بیماری‌هایی که منجر به از دست دادن مایعات بدن می‌شوند، اتفاق می‌افتد. مانند ورزش شدید و طولانی مدت یا ابتلا به اسهال و استفراغ.
۵- خستگی
۶- عدم کفایت مواد غذایی
۷- عدم اطلاع کافی از هایپوترمی و جزئیات آن
۸- مصرف الکل: در مدت کوتاهی باعث افزایش دما میگردد که ناشی از دفع شدید حرارت از طریق پوست است و پس از آن شخص به سرعت به سمت هایپوترمی خواهد رفت.
۹- دیابت: می‌دانیم که نوسانات قند خون در افراد دیابتی بیشتر از حد معمول بوده و در این اشخاص، هیپوگلیسمی (کاهش قند خون) می‌تواند به هایپوترمی منجر گردد. علت این موضوع آن است که در بیماران
یابتی، ذخایر گلیکوژن محدود می‌باشند. البته اشاره به این نکته ضروری است که هر عاملی که موجب کاهش ذخایر گلیکوژن بدن شود، به بروز هایپوترمی کمک خواهد کرد.
۱۰- سن اشخاص: سن بالا و یا بسیار کم در انسان‌‌ها به عنوان عاملی مستعد کننده در ایجاد هایپوترمی شناخته شده است. برای مثال کودکان خیلی سریع‌تر از بزرگسالان به هایپوترمی مبتلا می‌شوند.
۱۱- لاغری مفرط: افراد خیلی لاغر نیز بیشتر از دیگران دمای بدن خود را از دست می‌دهند و دچار هایپوترمی می‌شوند.
-۱۲- عادت: به اثبات رسیده است که عادات فردی و حتی محیط زندگی افراد بر میزان مقاومت آنها در برابر هایپوترمی مؤثر هستند. برای مثال می‌توان به اسکیموها یا مردمی که در مناطق قطبی یا خیلی سرد زندگی میکنند اشاره کرد.
۳- هایپوتیروئیدی: به معنای کم کاری غده تیروئید است. در این بیماران کم کاری تیروئید به دلیل تأثیر در متابولیسم داخلی منجر به کاهش تولید گرما در بدن می‌شود.
۱۴- مصرف داروها: برخی داروها با تأثیر بر متابولیسم پایه و نیز مهار واکنش لرزیدن اثر خود را اعمال کرده و فرد مصرف کننده را در معرض بروز هایپوترمی قرار می‌دهند. مهم‌ترین این داروها عبارتند از:
اروهای خواب‌‌آور، ضد افسردگی‌های سه حلقه‌ای، کلردیازپوکساید و داروهای ضد سایکوز.
در هایپوترمی خفیف تنها عمل لازم جلوگیری از پیشرفت بیماری است که اگر به درستی و با درایت انجام شود فرد از وضعیتی وخیم نجات پیدا کرده است. ابتدا می بایست فرد را در محلی خشک و دور از باد قرار
اد، باید لباس های خیس را هر چه سریع تر خارج نمود و بدن فرد را خشک کرده و لباس یا پوشش خشک دیگر پوشانید، به بیمار مایعات یا غذای گرم بدهید، اگر امکان پذیر است فرد را در کنار منبع گرمایی قرار دهید، تا هنگامی که از گرم شدن کامل بیمار و رفع سرما از بدنش مطمئن نشده اید، اجازه مجدد و برگشت به شرایط مخاطره انگیز را ندهید.
در سرمازدگی سطحی، بسته به اینکه کدام لایه از پوست درگیر می شود به سه دسته تقسیم بندی می گردد:
۱ـ درجه یک: در این نوع از سرما زدگی عضو قرمز،ملتهب و دردناک می شود.
۲ـ درجه دو: در این نوع از سرما زدگی عضو سفید رنگ، خمیری شکل و بدون درد می شود.
۳ـ درجه سه: دراین نوع از سرمازدگی عضو سفت، چوبی، کبود رنگ وبدون درد می گردد.
در سرما زدگی درجه یک عضو تاول نمی زند؛ در سرمازدگی درجه دو عضو تاول سفید رنگ می زند و در سرما زدگی درجه سه عضو تاول سیاه رنگ یا خونی میزند، در سرمازدگی از نوع سوم ۷۰درصد احتمال از دست رفتن عضو وجود دارد.
یخ زدگی عمقی:
در این نوع از سرما زدگی عضو تغییر شکل میدهد؛ که باید کمکهای اولیه برای فرد به سرعت انجام گیرد تا عضو کمتری از بین برود.
کمکهای اولیه در هنگام یخ زدگی:
ـ بردن مصدوم به محل گرم ـ تعویض پوشاک خیس و یخ زده ـ گرم نگهداشتن عضو یخ زده
ـ گذاشتن عضو یخ زده در آب ولرم ضد عفونی شدهء ۴۰ الی۴۲ درجه ـ دادن بهترین غدا به فرد مصدوم
کارهای غلط درهنگام سرمازدگی:
ـ کشیدن سیگار ـ نوشیدن الکل ـ ماساژ دادن عضو یخ زده ـ گرم کردن عضو یخ زده در کنار شعله وبخاری
ـ گذاشتن عضو درآّ داغ ـ گذاشتن عضو یخ زده در آب یخ
یخ زدگی برای افراد زیر شایع تر است:
۱- کودکان
۲ـ کسانی که بافت چربی بدنشان کم است.
۳ـ افرادی که دچار بیماری های خاصی هستند. مانند: کم خونی، مرض قند
۴ـ افراد گرسنه
۵ـ افراد مسن
۶- کسانی که دچار تخلیه انرژی شده اند.
۷ـ کسانی که آب واملاح بدنشان از دست رفته.
۸ـ افرادی که پوشاک ضعیف و نامناسب دارند.
۹ـ افرادی که دارای پوشاک خیس و نمناک باشند.
عوامل مستعد کننده:
۱ـ برودت هوا (سرما) ۲ـوزش باد ۳ـ ارتفاعات ۴ـ سابقه یخ زدگی
شایع ترین نقاط در بدن که دچار سرمازدگی می شوند عبارتند از:
۱ـ دستها ۲ـ پاها ۳ـ نوک بینی ۴ـ لالهء گوشها
علت اینکه این نقاط بیشتر دچار سرمازدگی می شود این است که فاصلهء بیشتری نسبت به قلب دارند.
-نکات کلیدی درهنگام یخ زدگی:
۱ـ راه رفتن روی پای یخ زده ممنوع است.
۲ـ از رفع فشار احتمالی وسایلی مانند ساعت مچی، انگشتر، بند پوتین و… بر روی عضو سرمازده مطمئن شد.
۳ـ درصورت عدم وجود آب گرم، امدادگر می تواند از زیر بغل خود برای گرم کردن عضو یخ زدهء فرد مصدوم استفاده کند.
۴ـ عدم ترکاندن تاول های عضو سرمازده.
تهیه کننده:دکتر شهزاد محمدیان متخصص تغذیه ورزشی از استرالیا
آدرس مطب : شهرک غرب بلوار فرحزادی تقاطع دریا خ نورانی پلاک 19 طبقه سوم
تلفن : 22366770 - 021
