رژيم غذايي درکم خونی و فقرآهن
كمخوني وضعيتي است كه در آن تعداد يا اندازه گلبولهاي قرمز و يا مقدار هموگلوبين موجود در خون كاهش يافته و تبادل اكسيژن و دياكسيدكربن بين خون و سلولهادچار اختلال ميشود. از علل ايجادكننده كمخوني ميتوان كمبودهاي تغذيهاي، خونريزي، ناهنجاريهاي ژنتيكي، بيماريهاي مزمن و يا مسموميتهاي دارويي را نام برد. از مهمترين مواد مغذي جهت خونسازي كه كمبود آنها موجب بروز كمخوني ميشود ميتوان به آهن، ويتامين ب 12 و اسيدفوليك اشاره كرد. از بين آنها كمخوني ناشي از فقر آهن يكي از شايعترين كمخونيهاي تغذيهاي است.
كمخوني ناشي از فقر آهن
فقر آهن يكي از شايعترين اختلالات تغذيهاي در كشورهاي در حال توسعه و مهمترين علت كمخوني تغذيهاي در كودكان و زنان در سنين باروري است كه با ايجاد گلبولهاي قرمز كوچك و كاهش ميزان هموگلوبين مشخص ميشود كه اين بيماري سبب اتلاف منابع و مراقبتهاي بهداشتي، كاهش بهرهوري در اثر افزايش ميزان مرگ و مير ابتلا به بيماري در مادران و كودكان و بالاخره كاهش ظرفيت جسمي و رواني در بخش بزرگي از جامعه ميشود
دلايل فقر آهن
1 ـ دريافت ناكافي آهن به دليل رژيم غذايي مورد استفاده كه در آن آهن كمي وجود دارد، مانند بعضي از رژيمهاي گياه خواري.
2 ـ جذب ناكافي آهن در اثر اسهال، كاهش ترشح اسيد معده، مشكلات گوارشي يا تداخلات دارويي و داروهايي مثل كلستيرامين، سايمتيدين، پانكراتين، رانيتيدين و تتراسايكلين).
3 ـ افزايش نياز به آهن براي افزايش حجم خون در دوران نوزادي، نوجواني، بارداري و شيردهي.
4 ـ خونريزي زياد در دوران عادت ماهانه و يا در اثر جراحات يا ناشي از هموروييد (بواسير) يا بيماريهاي بدخيم و انگلها. كمبود آهن در مردان بزرگسال معمولا در اثر از دست دادن خون است.
علايم كمخوني ناشي از فقر آهن
رنگ پريدگي پوست، زبان و مخاط داخل لب و پلك چشمها، خستگي زودرس، سرگيجه و سردرد، خواب رفتن و سوزن سوزن شدن دست و پاها، حالت تهوع و در كمخوني شديد گود شدن روي ناخن(ناخن قاشقي). خستگي و احساس ضعف ، رنگ پوست كم رنگ و پريده ، تنگي نفس با فعاليت هاي خفيف و در موارد شديد، تغيير شكل و گودي ناخنها گاهگاهي ترك خوردگي گوشه هاي لب و زخم شدن و صاف شدن سطح زبان
اگر كمبود آهن شديد بوده و مدتي طول بكشد ، بيمار دچار نارسايي قلبي ميشود ، زيرا قلب بعلت كمبود اكسيژن بايد بمقدار بيشتري فعاليت كند و در نتيجه پس از مدتي نارسا ميشود در بچه ها كاهش رشد و كم شدن دفاع بدن در مقابل عفونت نيز ايجاد ميشود .
درمان كمخوني ناشي از فقر آهن
براي درمان كمخوني از چند روش استفاده ميشود كه بهترين و كمخطرترين آنها استفاده از مكملهاي خوراكي است. درمان با نمكهاي ساده آهن مثل سولفات فروي خوراكي كاملا موثر بوده و به شكل قرص، كپسول يا مايع است و بايد مصرف آنها تا چندين ماه ادامه يابد.
چنانكه اين قرصها با معده خالي مصرف شوند جذب آنها بهتر و بيشتر صورت ميگيرد، ولي در اين حالت سبب تحريك معده و بروز مشكلات گوارشي ميشوند. عوارض گوارشي ناشي از مصرف آهن نظير تهوع، دل پيچه، سوزش قلب، اسهال يا يبوست را ميتوان به حداقل رساند، به شرطي كه آهن را با ميزان بسيار كم مصرف كرده و به تدريج به ميزان آن افزوده تا به حد مورد نياز بدن برسد. بهتر است قرص آهن در آخر شب قبل از خواب استفاده شود تا عوارض ناشي از آن كاهش يابند.
ويتامينC جذب آهن را افزايش ميدهد. به همين دليل معمولا مصرف ويتامين C به همراه آهن پيشنهاد ميشود. علاوه بر درمان دارويي بايد به ميزان آهن قابل جذب در غذا نيز توجه كرد. جذب آهن غذا اغلب تحت تاثير شكل آهن موجود در آن ميباشد. آهن موجود در پروتئينهاي حيواني مانند گوشت گاو، ماهي، پرندگان (آهن هم) بيشتر جذب ميشود، در حالي كه جذب آهن پروتئينهاي گياهي مانند سبزيها و ميوهها (آهن غيرهم) كمتر ميباشد. بايد توجه داشت كه ويتامينC جذب آهن سبزيها و ميوهها (آهن غيرهم) را بيشتر ميكند. مصرف چاي همراه يا بلافاصله بعد از غذا ميتواند جذب آهن را كاهش دهد.
منابع غذايي آهن دار
منابع غذايي آهندار عبارتند از جگر، قلوه، گوشت قرمز، ماهي، زرده تخممرغ، سبزيهاي داراي برگ سبز تيره مانند جعفري، اسفناج و حبوبات، مثل عدس و لوبيا همچنين ميوههاي خشك (برگهها) بخصوص برگه زردآلو و دانههاي روغني.
عوامل افزايش دهنده جذب آهن و منابع غذايي آنها:
ـ اسيد سيتريك و اسيد اسكوربيك يا ويتامين ث كه در آلو، خربزه، ريواس، انبه، گلابي، طالبي، گل كلم، سبزيها، آب پرتقال، ليمو شيرين، ليمو ترش، سيب و آناناس وجود دارند ميتوانند عوامل افزايش دهنده جذب آهن در بدن باشند.
2 ـ اسيد ماليك و اسيد تارتاريك كه در هويج، سيب زميني، چغندر، كدوتنبل، گوجه فرنگي، كلم پيچ و شلغم موجود است نيز سبب افزايش جذب آهن ميشوند.
3 ـ محصولات تخميري مثل سس سويا نيز در اين دسته از عوامل گنجانده ميشود.
توصيههاي تغذيه اي براي پيشگيري و درمان کم خوني فقر آهن
استفاده از غذاهايي كه غني از آهن ميباشند.
استفاده از منابع غذايي حاوي ويتامين ث هر وعده غذايي جهت جذب بهتر آهن (مثل پرتقال، گريبفروت، گوجه فرنگي، كلم، توت فرنگي، فلفل سبز، ليمو ترش)
پرهيز از مصرف چاي يا قهوه همراه يا بلافاصله بعد از غذا.
برطرف كردن مشكلات گوارشي و يبوست.
مشاوره با پزشك و متخصص تغذيه جهت پيشگيري به موقع و يا بهبود كمخوني.
استفاده از نانهايي كه از خمير ورآمده تهيه شدهاند.
استفاده از خشكبار مثل توت خشك، برگه آلو، انجير خشك و كشمش كه منابع خوبي از آهن هستند.
استفاده از غلات و حبوبات جوانه زده.
شست و شو و ضد عفوني كردن سبزيها.
شستن كامل دستها با آب و صابون قبل از تهيه و مصرف غذا و پس از هر بار اجابت مزاج
مصرف روزانه يك قرص آهن از پايان ماه چهارم بارداري تا سه ماه پس از زايمان در زنان باردار.
مصرف قطره آهن همزمان با شروع تغذيه تكميلي تا پايان 2 سالگي در كودكان.
آدرس مطب : شهرک غرب بلوار فرحزادی تقاطع دریا خ نورانی پلاک 19 طبقه سوم
تلفن : 22366770 - 021
