شهزاد محمدیان

هپاتیت و توصیه های رژیمی

هپاتیت التهاب کبدی است که میتواند باعث تخریب سلول های کبدی گردد. معمولا هپاتیت با دو نوع ویروسی و غیر ویروسی مشخص می شود. این بیماری اغلب به دو صورت حاد (حالتی که در دوره کوتاهی با علائم شدید و ممکن است بدون علامت باشد) و مزمن دیده می شود. هپاتیت حاد ممکن است به دلیل انواع ویروس های هپاتیت (A،B،C،D،E) به وجود آید. عوامل دیگری مانند سرخچه، تب زرد، تبخال ساده، ممکن است موجب هپاتیت حاد شوند. 50 % از موارد هپاتیت حاد مربوط به هپاتیت A می باشند. هپاتیت مزمن می تواند علت ویروسی، متابولیک، سمی و خود ایمنی داشته باشد. در هپاتیت های ویروسی، اغلب نوع BوC به ویژه هپاتیت C می تواند به صورت مزمن در آیند. این بیماران در نهایت به سیروز و نارسایی کبدی مبتلا شده و خطر ایجاد سرطان کبد را نیز دارند. همچنین بعضی از داروها مثل داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی می توانند منجر به هپاتیت مزمن شوند.
نوع غیر ویروسی هپاتیت میتواند ناشی از مصرف داروها، مواد سمی و یا الکل باشد. همچنین هپاتیت خود ایمنی، استئاتوهپاتیت غیر الکی (NASH) و هپاتیت برق آسا نیز وجود دارد. در اکثر موارد، هپاتیت قابل برگشت و بهبودی است، با این وجود در برخی موارد می تواند منجر به آسیب کبدی و نکروز (مرگ بافت ناشی از بیماری یا آسیب) و در نتیجه کومای کبدی، نارسایی کبدی و یا مرگ گردد.
از آنجا که بیشترین علت هپاتیت، عفونت ویروسی است به شرح این موارد می پردازیم.
هپاتیت ویروسی التهاب کبد است که به وسیله عفونت ایجاد میگردد. در حال حاضر 5 نوع ویروس هپاتیت شناخته شده است. کهA،B،C،D،E نام دارند. انواع دیگری از ویروس های هپاتیت نیز وجود دارند اما هنوز به طور کامل شناخته نشده اند.
در این جا سه نوع شایع تر این بیماری یعنی C،B،A را مورد بررسی قرار می دهیم.
هپاتیت A
عامل این بیماری ویروس هپاتیت A(HAV) می باشد که در کبد تکثیر پیدا کرده و از طریق مدفوع دفع می شود. بنابراین راه انتقال آن از طریق مدفوعی- دهانی است. در نتیجه از طریق مصرف آب و غذاهایی که آلوده با مدفوع بیمار شده اند و یا از طریق مصرف میوه و سبزیجات خام که با آب آلوده آبیاری شده و خوب شسته نشده باشند و یا غذاهایی که کاملا پخته نشده و یا نپخته و آلوده شده به دست های آلوده منتقل می گردد. ولی احتمال انتقال از طریق تماس جنسی و خون نیز وجود دارد.
علائم این بیماری معمولا در فاصله 45-15 روز (به طور متوسط 4 هفته) پس از ورود ویروس هپاتیت A به بدن ایجاد می شود. این دوران، دوره کمون نامیده می شود. مدفوع و ترشحات بدن 2هفته قبل از بروز علائم بالاترین میزان ویروس را دارا است و در این زمان بیشترین امکان انتقال ویروس وجود دارد اما پس از بروز علائم نیزاحتمال انتقال ویروس وجود دارد. علائم این بیماری احساس خستگی زیاد، درد شکمی (در قسمت بالا و راست شکم زیر دنده ها)، بزرگ شدن کبد، بی اشتهایی و کاهش وزن، حال تهوع، استفراغ، سردرد، یرقان( زرد شدن پوست بدن و سفیدی چشم) تب و تیره شدن ادرار و بی رنگ شدن مدفوع می باشد.
افرادی که بیشتر در معرض خطر برای ابتلا به این بیماری هستند شامل:
- افرادی که زیاد به کشورهای دیگر سفر می کنند.
- زندگی در شرایط پایین بهداشتی
- کودکان و افرادی که در مهد کودک ها هستند
- کسانی که یکی از افراد در محل زندگی آن ها مبتلا به هپاتیت A است و یا شریک جنسی آن ها مبتلا به هپاتیت Aباشد
- مصرف کنندگان مواد مخدر تزریقی.

اکثرا برای درمان هپاتیت Aنیازی به بستری نیست و درمان اختصاصی ندارد بلکه درمان شامل استراحت کافی، تغذیه مناسب و رعایت اصول بهداشتی می باشد. ویروس هپاتیت Aمعمولا باعث درگیری کبد به مدت طولانی نمی شود و بیش از 99%بیماران بهبود می یابند مگر در صورت ایجاد عوارضی خاص مثل نارسایی برق آسای کبد (هپاتیت فولمینات) که در 1%درصد موارد روی می دهد. و بایستی درمان اختصاصی توسط پزشک انجام شود.
واکسن هپاتیت Aموثرترین راه پیشگیری از این بیماری است که اگر هر دو نوبت آن تزریق شود 100-94% ایمنی ایجاد خواهد کرد. به طور معمول در کشور ما واکسیناسیون علیه هپاتیت Aصورت نمی گیرد ولی برای کسانی که در معرض خطر هستند توصیه می شود. همچنین دریافت ایمونوگلوبولین 3-2 ماه قبل تا 2 هفته بعد از مواجهه، موثر است.
هپاتیت B
هپاتیت B در اثر آلودگی با ویروس هپاتیت (HBVB) ایجاد می شود و یکی از مسری ترین فرم های هپاتیت ویروسی می باشد. راههای انتقال این نوع هپاتیت از طریق تماس پوستی و غیر پوستی با مایعات آلوده بدن مانند خون، اشک، بزاق و مایع منی، تماس جنسی (وجود هر گونه خراش و زخم در ناحیه دهانی، مقعد، واژن و پیشابراه در هنگام رابطه جنسی می تواند سبب ورود ویروس به بدن شود)، استفاده از سوزن مشترک با دیگران جهت تزریق داروهای غیر مجاز در معتادان تزریقی، مواجهه با ابزارهای تیز که حاوی خون آلوده باشند (مثل تیغ اصلاح، تاتو، مسواک در صورتی که با خون فرد مبتلا آلوده شده باشد)، انتقال خون، انتقال پری ناتال (یعنی از مادر به جنین به هنگام بارداری، زایمان یا در اوایل بعد از بارداری) اما انتقال از طریق شیردهی نادر است.
علائم بیماری معمولا180-30روز(به طور متوسط 12-4هفته) پس از ورود ویروس هپاتیت B به بدن ایجاد می شود. در دوره کمون و چند هفته پس از بروز علائم ویروس از طریق موارد ذکر شده در بالا قابل انتقال است.
ویروس هپاتیت B میتواند 7 روز خارج از بدن زنده بماند و در صورت خشک شدن موارد نامبرده (خون، مایع منی، ترشحات واژینال و...) نیز میتوانند باعث انتقال بیماری شوند. در موارد ابتلا به هپاتیت B حاد، پس از تولید شدن آنتی بادی ضد آنتی ژن سطحی ویروس هپاتیت B در بدن(SAB-H) دیگر بیماری قابل سرایت نیست. در صورت ابتلا به هپاتیتB مزمن امکان انتقال ویروس در تمام عمر وجود دارد.
اکثر افراد مبتلا به هپاتیت Bمزمن علامتی ندارند و تصادفا در حین انجام آزمایش خون، اهدا خون و یا انتقال بیماری به یکی از افراد خانواده متوجه بیماری می شوند و کمتر از نیمی از افراد مبتلا به هپاتیتB حاد علائمی نظیر یرقان، تهوع، خستگی شدید، تب خفیف، استفراغ، احساس درد در قسمت فوقانی راست شکم زیر دنده ها دارند.
پیشگیری شامل واکسیناسیون علیه این بیماری می باشد. در صورتی که 3 نوبت واکسن هپاتیت B دریافت شود تا95% علیه این بیماری ایمنی حاصل می شود و این ایمنی برای حدود 15 سال باقی خواهد ماند. این واکسن برای تمام کودکان از بدو تولد تا سن 18 سالگی و بالغینی که در معرض خطر هستند مثل معتادان تزریقی، افرادی که بیش از یک شریک جنسی داشته و یا سابقه یکی از بیماریهای مقاربتی دارند، هم خانه بودن و یا تماس جنسی با فرد مبتلا به هپاتیت B، افرادی که دیالیز می شوند، کسانی که مسافرت یا کار در کشورهای در حال توسعه دارند، افرادی که دچار اختلالات انعقادی هستند (مثل هموفیلی) و فاکتورهای انعقادی را از خون های اهدا شده دیگران دریافت می کنند،کارکنان مراکز بهداشتی و بیمارستان ها پیشنهاد می شود. حتی اگر جز هیچ کدام از گروههای فوق نیستند باز هم با پزشک خود راجع به دریافت واکسن مشورت نمائید. 40-30 % از مبتلایان به هپاتیت B در هیچ کدام از موارد فوق قرار نمی گیرند.
بیشتر افراد، مبتلا به هپاتیت Bحاد می شوند که بهبودی را در 99 درصد از بزرگسالان سالم دچار هپاتیت حاد خواهیم داشت، و اکثر بیماران بعد از 3-2 هفته به تدریج بهتر شده و بعد از 8-4 هفته کاملا بهبود می یابند و درمان ضدویروسی نیاز نیست اما در هپاتیت B مزمن که ویروس دارای فعالیت تکثیر شونده بوده و یا روند تخریبی کبد شروع شده باشد، داروهای ضد ویروسی مانند انترفرون و لامیودین توصیه می شوند. اگر عفونت مزمن هپاتیت Bبه کبد آسیب جدی برساند ممکن است پیوند کبد لازم باشد.
هپاتیت C
هپاتیت Cتوسط ویروس هپاتیت (HCVC) که در سلولهای کبد زندگی کرده و سبب بیماری کبدی می شود ایجاد می گردد. و انتقال آن از طریق ورود خون آلوده به بدن فرد سالم انجام می شود مثل انتقال خون آلوده، استفاده از مواد مخدر تزریقی و سوزن های مشترک، مواجهه با مواد آلوده شده با خون آلوده مثل سوزن ها (تاتو، سوراخ کردن بدن، طب سوزنی)، تیغ، مسواک و انتقال از طریق تماس جنسی. تماس های معمولی مانند در آغوش گرفتن، بوسیدن، عطر، سرفه کردن و یا استفاده از آب و غذای دیگران سبب بیمار شدن نمی شوند. در موارد نادری، هپاتیت C از طریق مادر آلوده به نوزاد منتقل می شود. احتمال انتقال ویروس از مادر باردار به جنین در زمان زایمان است و راهی برای کاهش خطر آن وجود ندارد.
دوره کمون این بیماری 160-15 روز (به طور متوسط 7هفته) می باشد. هپاتیت Cاغلب بدون علامت است و علائم آن بعد از آسیب کبدی ظاهر می شوند که عبارتند از خستگی، درد مفاصل، درد شکمی، تهوع، سردرد، خارش پوست، یرقان و تیره شدن ادرار.
70-50 درصد از موارد به سمت هپاتیت مزمن می روند. هیچ واکسنی برای هپاتیت Cوجود ندارد و ایمونوگلوبولین آن غیر موثر است. بنابراین راه پیشگیری، تغییرات رفتاری، مراقبت و محدودیت تماس با افراد آلوده است.
به خصوص در افراد معرض خطر مثل استفاده کنندگان از مواد مخدر تزریقی، بیماران نیازمند به انتقال خون مثل هموفیل ها یا پیوند عضو قبل از جولای سال 1992 چون تا این تاریخ خون ها از نظر هپاتیتC
آزمایش نمی شد. هدف از درمان هپاتیت C محدود کردن و باز داشتن ویروس از آسیب رساندن جدی و بیشتر به کبد می باشد و داروهایی از قبیل انترفرون یا ترکیبی از این دارو با ریباویرین تجویز می شود.
هپاتیت C معمولا باعث تخریب تدریجی کبد شده و حدود 25 %افراد با هپاتیت C مزمن بعد از 20 سال به آسیب جدی کبد (نارسایی کبد) یا سیروز و سرطان کبد مبتلا می شوند.
توصیه های غذایی و رژیمی متخصص تغذیه در هپاتیت
درمان اصلی همه انواع هپاتیت شامل استراحت و رژیم مناسب است تا از آسیب بیشتر کبد پیشگیری شود و فرصتی به بهبودی و تجدید حیات سلول های آسیب دیده داده شود. توصیه های که در این زمینه میتوان ارائه داد شامل:
1- معمولا بیماران پس از خوردن چند لقمه اول غذا از حالت تهوع شدید شکایت دارند، بنابراین مصرف مواد غذایی در وعده های متعدد و کم حجم توصیه میشود.
2- به علت وجود کم اشتهایی و حالت تهوع که معمولا با گذشت روز بدتر می شود بهتر است وعده صبحانه، بزرگ ترین وعده غذایی روز باشد.
3- رژیم باید پر کالری (Kcal 35- 30 به ازای هر کیلوگرم وزن بدن)، پرپروتئین برای حفظ تعادل ازته بدن(gr2-5/1 به ازای هر کیلوگرم وزن بدن)، پرکربوهیدرات (60% از انرژی دریافتی) برای پیشگیری از تحلیل بافت عضلانی و کاتابولیسم پروتئین با چربی تعدیل شده بر حسب تحمل بیمار(از متوسط تا آزاد 150 گرم )باشد.
4- بیش از 60 % از پروتئین مصرفی باید از پروتئین با ارزش بیولوژیکی بالا مانند تخم مرغ، شیر، ماهی، گوشت قرمز، سویا باشد. بهتر است مابقی پروتئین از منابع گیاهی مانند حبوبات و غلات تامین شود.
5-محدودیت چربی در زیر سطح نرمال (30 درصد انرژی کل) غیرضروری است. مگر اینکه چربی ها به خوبی تحمل نشوند. زیرا چربی ها باعث خوش طعم تر شدن غذا می شوند و در حجم کمتری انرژی بیشتری فراهم می کنند. با این وجود رژیم پرچرب مثل غذاهای سرخ کرده، شکلات و شیرینی خامه ای به خوبی تحمل نمی شوند، و چربی لبنیات و تخم مرغ اغلب بهتر از غذاهای سرخ شده و گوشت های چرب تحمل می شوند.
6- درهپاتیت حاد به علت اختلال در توانایی کبد در ذخیره گلیکوژن، برای پیشگیری از هیپوگلیسمی محلول 10-5%قندی داخل وریدی توصیه می شود و محلول فوق حاوی اسیدهای آمینه شاخه دار (BCAAs) نیز باشد. با بهبود بیماری رژیم مایع و سپس رژیم نرم و نرمال داده می شود.
7- غذاهای حاوی قندهای ساده نظیر مربا، ژله، عسل و سایر غذاهای نشاسته ای در صورت تمایل و پذیرش بیمار می تواند استفاده شود. مصرف آبمیوه های شیرین برای افزایش کربوهیدرات و مایعات دریافتی توصیه می شود.
8- مصرف مکمل ویتامین های ب کمپلکس به خصوص ب1، ب2و فولات همچنین ویتامین ث برای بهبود اشتها، ویتامین کا برای طبیعی کردن سیلان خون و پیشگیری از مشکلات انعقادی، مکمل روی برای بهبود اشتها و پتاسیم به خصوص در هپاتیت الکلی توصیه می شود.
9- بهتر است از گروه میوه جات 2-1 واحد آن از مرکبات انتخاب شود و 2واحد نیز از سایر میوه ها مصرف شود. و از گروه سبزیجات 2واحد از سیب زمینی و جانشین های آن، 1واحد از سبزی با برگ های سبز تیره یا زرد و 2واحد از سایر سبزی ها انتخاب شود و 1واحد از سایر سبزی ها به صورت خام مصرف شود.
10- از مصرف بیش از اندازه ویتامین های محلول در چربی (آ و دی) باید خودداری کرد. احتموال مسمومیت به علت مصرف ویتامین آ ناشی از کاهش فعالیت کبدی وجود دارد.بتاکاروتن مسمومیت کمتری ایجاد میکند.
11- در صورتی که بیمار به دلیل بی اشتهایی، حالت تهوع یا استفراغ قادر به دریافت کافی مواد غذایی از راه دهان نباشد، باید از شیوه های دیگر تغذیه با لوله یا تغذیه وریدی استفاده شود.
حفظ میزان آب بدن به خصوص اگر استفراغ وجود داشته باشد بسیار مهم است . و مقدار3-5/2 لیتر در روز توصیه می شود که در صورت تحمل می توان از آب میوه و گوشت استفاده کرد.
غذاها باید به صورت جذاب سرو شوند تا باعث تحریک اشتها شوند.
12- اجتناب از مصرف الکل و داروها توصیه می شود، زیرا مصرف الکل و داروها روند تخریب کبد را تسریع می کنند. بنابراین در مورد تمام داروهای مصرفی و حتی گیاهی باید با پزشک مشورت شود.
13- مصرف گیاهان دارویی تحت نظر پزشک توصیه میشود. گیاه خار مریم (milk thistle) ثابت شده است که کاربردهای بالینی در درمان هپاتیت سمی و هپاتیت ویروسی دارد
تهیه کنندگان
دکتر شهزاد محمدیان( متخصص تغذیه ورزشی از استرالیا
زهرا نگهبان ( کارشناس ارشد تغذیه ورزشی