شهزاد محمدیان

نفخ چیست؟

نفخ یک فرآیند بیولوژیکی است. به طور کلی نفخ ناشی از تجمع گاز در دستگاه گوارش است. نفخ می‌تواند به ناراحتی شکمی منجر شود. بعضی افراد سایر علل بزرگی شکم، مانند چربی جدار شکم، تجمع مایع داخل شکم و تومورهای شکمی را به اشتباه نفخ توصیف می‌کنند.

چرا نفخ اتفاق می‌افتد؟

به طور طبیعی همراه با غذا و مایعات گاز وارد معده می‌شود. گاهی نیز داخل دستگاه گوارش در اثر هضم غذا گاز تولید می‌شود. در حالت عادی دفع ۱۵ تا ۲۰ مرتبه گاز در شبانه روز طبیعی است. ولی برخی بیماران احساس می‌کنند که دفع گاز در آن‌ها بیشتر از معمول است یا از بوی نامطبوع آن شکایت دارند؛ در چنین حالتی نفخ اتفاق افتاده است.

البته این خروج گاز به وضعیت فرد پس از غذا بستگی دارد. آن‌ها که بلافاصله بعد از صرف غذا می‌خوابند، مقدار بیشتری گاز وارد روده‌هایشان می‌شود.

گاز در سیستم گوارش ما به طور عمده از نیتروژن و اکسیژن تشکیل شده است. اما هنگام هضم غذا، گاز به شکل هیدروژن، متان و دی‌اکسیدکربن آزاد می‌شود. عمده گاز بلع شده بعد از غذا خوردن به صورت آروغ زدن از معده خارج می‌شود؛ تنها بخش کمی از آن وارد روده می‌شود.

بلع هوا یا آئروفاژی در چه افرادی بیشتر اتفاق می‌افتد؟

افراد مضطرب

افراد سیگاری

کسانی که به جویدن آدامس عادت دارند

کسانی که سریع غذا می‌خورند

و کسانی که حین غذا خوردن صحبت می‌کنند

علائم و نشانه‌های نفخ

اکثر مردم تجربه نفخ دارند. نفخ با باد کردن و آماسیدن شکم، احساس ‌پری و فشار در شکم پس از غذا خوردن و آروغ زدن مشخص می‌شود.

علت‌ نفخ زیاد چیست؟

نفخ شکم می‌تواند ناشی از فرآیندهای طبیعی بدن باشد. گاهی هم ممکن است در اثر بیماری‌های درگیرکننده دستگاه گوارش نفخ ایجاد شود. برخی از علل نفخ عبارت‌اند از:

سندرم روده تحریک‌پذیر

شایع‌ترین علت نفخ سندرم روده تحریک‌پذیر یا کولیت‌های عصبی است. از آنجا که سیستم روده‌ای با اعصاب روده‌ای کنترل می‌شود کولیت‌های عصبی و روده تحریک‌پذیر با استرس روانی در ارتباط است.

در صورتی که سیستم اعصاب روده و معده عملکرد مناسب نداشته باشد. تحت تأثیر واکنش‌های محیطی، حرکات روده دچار مشکل می‌شود و دردهای شکمی همراه با اسپاسم‌های شدید بروز می‌کند. همچنین استرس‌های محیطی ممکن است سبب ایجاد اسهال و یبوست شوند که یکی از علائم آن معمولاً ایجاد نفخ است.

رشد بیش از حد باکتری‌ ها در معده یا روده کوچک

عفونت‌های روده‌ای یکی دیگر از علل نفخ است. رشد بیش از حد باکتری‌ها در داخل روده و یا معده مانند هلیکوباکترپیلوری و برخی بیماری‌های انگلی باعث ایجاد نفخ می‌شوند. گاهی اوقات غذا قبل ازینکه هضم و جذب شود؛ توسط باکتری‌ها مصرف می‌شود و تولید گاز افزایش پیدا می‌کند.

تند غذا خوردن

سرعت زندگی در عصر مدرن، افراد را مجبور می‌کند تمام کارهای خود را شتاب‌زده انجام دهند. هنگام غذا خوردن اغلب مقداری هوای تولیدکننده گاز معده نیز بلعیده می‌شود . همین امر موجب باد کردن معده می‌شود. هرچه سریع‌تر غذا بخورید هوای بیشتری می‌بلعید.

با این حال هوای محبوس شده در معده تنها دلیل بروز نفخ معده نیست. زمانی که سریع غذا می‌خوریم، خوردنی‌ها به خوبی جویده نمی‌شوند و این وضعیت موجب می‌شود قطعات بزرگتری از غذا به معده وارد شوند و هضم آنها مدت زمان بیشتری طول بکشد؛ این وضعیت نیز به نوبه خود به نفخ معده کمک می‌کند.

عادت به مصرف نوشابه و نوشیدنی‌های صنعتی.

مصرف نوشابه موجب می‌شود معده ورم کند. چرا که حاوی شیرین‌کننده‌های مصنوعی است که قابل هضم نیستند. اگر نوشابه گازدار هم باشد این وضعیت تشدید می‌شود.

مصرف زیاد نمک (سدیم)، خوراکی‌های رژیمی و شیرین‌کننده‌های مصنوعی

به گفته کارشناسان حتی سالم‌ترین ساندویچ‌ها نیز حاوی سدیم هستند و مصرف نمک زیاد می‌تواند عامل نفخ‌زا در معده باشد. شیرین‌‌کننده‌های مصنوعی مدت زمان زیادی داخل معده می‌مانند؛ سیستم گوارشی قادر به هضم آن‌ها نیست و همین امر موجب تورم و نفخ معده می‌شود.

مصرف بیش از حد حبوبات

انواع حبوبات شامل نخود، لوبیا و عدس منبع غنی از پروتئین گیاهی به حساب می‌آیند. متأسفانه‌ کربوهیدرات‌های موجود در حبوبات غیر قابل هضم هستند. به همین دلیل نفاخ بودن از مشخصه‌های اصلی این گروه از مواد غذایی است.

جویدن آدامس یا مکیدن آبنبات و مصرف سیگار

جویدن آدامس یا مکیدن آبنبات سفت می‌تواند راه مناسبی برای کاهش وزن یا ترک سیگار باشد؛ اما استفاده از آن‌ها مقدار زیادی هوا وارد معده می‌کند.

نزدیک بودن زمان مصرف وعده غذایی شام با ساعت خواب

دراز کشیدن فرآیند هضم غذا را مختل می‌سازد. در صورتی که با معده سنگین به خواب روید دستگاه گوارش نمی‌تواند به سرعت مواد خوراکی را هضم کند و هنگام صبح با مشکل نفخ معده از خواب بلند می‌شوید.

یبوست

اگر دچار یبوست هستید باید درمان شوید، اما مکمل‌های دارای فیبر مثل پسیلیوم (برای درمان یبوست) می‌توانند نفخ شما را بدتر کنند.

مصرف برخی از داروها

مصرف برخی از داروها از جمله آنتی بیوتیک‌ها و مسهل‌ها باعث ایجاد نفخ می‌شوند.

روش ‌های درمان خانگی نفخ شکم، روده و معده

نفخ معمولا مشکلی جدی برای سلامتی نیست. در بیشتر موارد، تغییر در شیوه زندگی و رژیم غذایی تمام چیزی است که برای حل آن مورد نیاز است.

بعضی از راه‌ها برای کاهش نفخ عبارت‌اند از:

مصرف ماست و دوغ

از آنجایی که بعضی از افراد به لاکتوز حساسیت دارند؛ بهتر است به جای شـیر، از ماست استفاده کرد. ماست غذایی از پیش هضم شده است. یعنی پروسه‌ای که در روند تهیه ماست طی شده، باعث شده است که به محض ورود ماست به بدن جذب بافت‌ها شود.

ساختمان شکر موجود در شیر، زمانی که به ماست تبدیل می‌شود کاملاً می‌شکند. همین امر از بروز نفخ و گاز معده جلوگیری می‌کند. وجود باکتری‌های زنده اسیدوفیلوس و لاکتوباسیلوس در ماست باعث کاهش شدید نفخ می‌شود.

ریختن سبزی‌های معطر روی غذا و پختن آن‌ها با غذا و یا استفاده آن‌ها در ماست مانند مقداری نعناع خشک، زنجبیل، گشنیز، گل سرخ، آویشن باعث رقیق شدن اسید معده شده و هضم غذا را راحت‌تر می‌کند.

همچنین سبزی‌های معطر به صورت جوشانده و یا استفاده از عرق آن‌ها مانند عرق نعناع، آویشن، گلپر، رزماری، زردچوبه، زیره و بسیاری دیگر از نفخ معده جلوگیری می‌کند. خوب است بدانید که سبزی‌های معطر، دارای اسانس‌های میکروب‌کش و ضدعفونی‌کننده هستند و قدیم که مواد ضدعفونی‌کننده و داروها موجود نبود، برای ضدعفونی دستگاه گوارش از این سبزی‌ها استفاده می‌کردند.

مصرف آب

تصور بسیاری افراد این است که هنگام نفخ معده نباید آب بنوشند؛ در صورتی که تصوری کاملاً اشتباه است. زمانی که آب نمی‌نوشید بدن احساس کمبود آب می‌کند؛ در نتیجه سعی می‌کند همان میزان آب موجود را حفظ کند. پس اگر زیاد نفخ می‌کنید، بهتر است به جای کم کردن میزان مایعات، مقدار آن‌ها را بیشتر کنید.

فعالیت روزانه و یا قدم زدن پس از صرف غذا

نحوه فعالیت روزانه شما می‌تواند در نفخ کردنتان تأثیرگذار باشد. سعی کنید هر روز به میزان کافی بخوابید و روزانه حداقل ۳۰ دقیقه فعالیت فیزیکی داشته باشید.

ترک سیگار

سیگار کشیدن باعث می‌شود افراد هوای بیشتری بسوزانند و همچنین می‌توانند سیستم گوارش را تحریک کند.

زیاد کردن وعده های غذایی سبک و عدم پرخوری، به آرامی غذا خوردن، اجتناب از آدامس جویدن و مصرف نوشیدنی‌های گازدار، انتخاب محصولات لبنی کم لاکتوز و حذف مواد غذایی با الکل زیاد هم می‌تواند علائم نفخ را بهبود بخشد.

عوارض جانبی نفخ

درد و ناراحتی مداوم، خجالت اجتماعی و استرس از عوارض اصلی نفخ است. علائم اضافی نشان‌دهنده احتمال ابتلا به بیماری‌های گوارشی است.