شهزاد محمدیان

چگونگی عملکرد کافئین )از دیدگاه تئوریکی(

در علم ورزش سه تئوری وجود دارد که در مصرف کافئین توسط ورزشکاران مطرح است.

الف( تئوری اول: تأثیر کافئین در سوخت بیشتر چربی و استفاده کمتر از کربوهیدراتها در اعضای بدن که باعث فراهم سازی استقامت بالایی میشود. سوخت اصلی ماهیچه ها گلیکوژن است. اما چربی، منبع بسیار فراوانتری را برای تولید انرژی در بدن فراهم میکند کافئین باعث میشود که ماهیچه ها مقدار چربی بیشتری بسوزانند که این خود کاهش سریع گیلکوژن در بافتها را به تأخیر میاندازد. مطالعات نشان داده است که مصرف کافئین در 15 دقیقه اول پس از مصرف باعث کاهش 50% مصرف گیلکوژن در بدن میشود. هنگامی که این فرآیند انجام شد گیلکوژن ذخیره شده فرصت مییابد که در باقیمانده زمان فعالیت جسمانی توسط ورزشکار یعنی زمانی که بطور معمول میبایست هیچ گیلکوژنی در بافتها موجود نباشد و یا مقدار آن به طور زیادی کاهش یافته باشد مصرف شود. بنابراین میتوان گفت که با مصرف کافئین در خلال فعالیتهای بدنی استقامتی، امکان افزایش کارآیی کلی وجود دارد.

ب( تئوری دوم: تأثیر مصرف کافئین در بالابردن میزان تمرکز فکری ـ ذهنی ورزشکاران. همانطور که گفته شد کافئین یک ماده محرک مشخص و آزمایش شده برای سیستم عصبی مرکزی است. با کند شدن روند مصرف موادی که باعث التهاب عصبی میشوند، کافئین میتواند باعث تسریع روند بروز عکس العملها شده و هوشیاری آگاهی ذهنی ـ فکری را افزایش دهد.

ج( تئوری سوم: با انتقال کلسیم، سدیم و پتاسیم در سلولها، نفوذپذیری غشاء آن افزایش مییابد که این امر به نوبه خود باعث انقباض سریعتر و قویتر ماهیچهها میشود. دانشمندان ژنتیک مطالعات بسیاری برای تأیید این باور انجام دادهاند که نشان میدهد مصرف کافئین باعث افزایش میزان نیروی خروجی ماهیچه ها در فرکانسهای شبیه سازی شده پائین الکتریکی 10 تا 50 هرتز( شده و در فرکانسهای بالاتر )100 هرتز( تغییر مهم و محسوسی وجود ندارد که این خود مؤید این است که مصرف کافئین باعث افزایش انقباض و میزان نیروی ماهیچه ها میشود.در ورزشکاران استقامتی احتمال بیشتری وجود دارد که از مکانیسم اولی بهره بگیرند، در حالی که دو مورد اخیر )تئوری 2 و 3( در ورزشکارانی که در مسابقات قدرتی و توانی و رویدادهایی که نیاز به هیجان وهوشیاری بیشتری دارند، احتمال استفاده آن بیشتر است.

اثرات کافئین

بسیاری از مردم به کافئین به عنوان یک شبه مکمل غذایی که باعث تمرکز و آگاهی هوشیاری بیشتر میشود نگاه میکنند اما نکته ی مهم این است که به خاطر داشته باشیم تأثیر کافئین در بدن بستگی مستقیم به میزان ماده مصرفی )کافئین ،تناوب مصرف ،تعداد دفعات، خود شخص مصرف کننده و متابولیسم شخصی و فیزیکی افراد دارد و اثرات مختلف آن عبارتند از:

اثرات قلبی کافئین: کافئین هم تعداد ضربان قلب و هم قدرت انقباض آن را بالا میبرد این اثرات در مقادیر کم به علت افزایش ورود کلسیم به داخل سلول ناشی ازافزایش Amp حلقوی است.

اثرات کافئین روی دستگاه گوارش: کافئین باعث تحریک ترشح اسید معده و آنزیمهای گوارشی میشود.

اثر کافئین روی سیستم عصبی: کافئین روی قسمتی از قشر مغزی که به حواس مربوط میشود اثر کرده و در نتیجه آگاهی ذهنی را افزایش و حالت خواب آلودگی و خستگی را کاهش میدهد. مقادیر زیاد کافئین روی بصل النخاع و مرکز تنفس اثر کرده و باعث افزایش سرعت و عمق تنفس میگردد. واکنش های متفاوت بدن در برابر کافئین، به آستانه ی تحمل افراد بستگی دارد اما به طور کلی تأثیر آنها را میتوان چنین بیان کرد:

کافئین فشار خون را افزایش میدهد. پس از مصرف قهوه ضربان قلب کاهش مییابد اما پس از مدتی بر تعداد آن افزوده میشود و تا هنگامی که کافئین از بدن خارج نشده باشد به همان صورت باقی خواهد ماند.

کافئین بر تولید برخی از هورمونهای بدن میافزاید مانند، کاتکولامینها ،اپینفرین، نوراپینفرین و...

افزایش ترشح اسید معده و میزان پپسین طبق تحقیقات اداره نظارت بر غذا و دارو در آمریکا )FDR،کافئین میتواند باعث زایمان زودرس شده و ممکن است در نوزادان ناراحتی ایجاد کند.البته تاکنون مشخص نشده است که چه مقدار کافئین میتواند عامل زایمان زودرس شود

کافئین باعث میشود که مقدار قابل ملاحظه ای از سدیم و پتاسیم بدن از طریق کلیه ها دفع شود، همچنین مقدار مصرف قند را نیز کاهش میدهد که نتیجه آن افزایش قندخون خواهد بود.

کافئین موجب تحریک آزادسازی اسید چرب از بافتهای چربی میشود. کافئین همزمان با افزایش فشار خون در کلیه ها از جذب مجدد سدیم و آب جلوگیری به عمل می آورد. کافئین همچنین با تضعیف و ماهیچه های مثانه، احساس نیاز به دفع ادرار را افزایش میدهد دچار اختلال میکند و این خود مشکلات زیادی برای ورزشکاران استقامتی برای شرکت در رقابتهای طولانی مدت ایجاد میکند

عوارض مصرف کافئین

مصرف کافئین عوارض جانبی بسیاری را در اشخاص که به طور منظم آن را مصرف میکنند ایجاد میکند البته عوارضی چون بیخوابی، حالت تهوع، گرفتگی عضلانی، اضطراب، احساس خستگی و کسلی، سردرد و سوءهاضمه در اشخاصی که از این ماده به طور منظم استفاده میکنند ممکن است بروز کند. این امر میتواند در ورزشکاران به صورت جدیتر و تأثیرات خطرناکتری بر عملکرد آنها همچون گرفتگی و سفت شدن ماهیچهها، انقباض آنها و یا از دست دادن آب بدن بروز میکند. مصرف بیش از حد کافئین میتواند سبب مسمومیت گردد. علائم این مسمومیت عبارتند از: بیقراری، سرخی صورت، ناراحتیهای گوارشی، بیخوابی، هیجان، ادرار بیش از اندازه و .

سرانه مصرف جهانی کافئین که شامل کودکان نیز میشود( 70 میلیگرم در هر روز یا تقریباً معادل یک فنجان قهوه برآورد شده است). برای آمریکایی ها، مقدار مصرف کمی بیشتر است. نکات مهم برای ورزشکاران در استفاده از کافئین: علیرغم اینکه بسیاری از پزشکان مصرف کافئین توسط ورزشکاران را توصیه نمیکنند، اما ورزشکارانی که بر این باورند که مصرف کافئین میتواند کارآیی عملکرد آنها را افزایش دهد بایستی به نکاتی که به بهینهشدن و مفیدبودن پتانسیل درونی شان کمک میکند توجه داشته باشند. ورزشکار باید 3 تا 4 روز قبل از شروع رقابتها، از مصرف کافئین پرهیز نماید. این امر کمک میکند که سطح قابل قبول کافئین کاهش یابد لذا باعث حساس شدن بدن مصرف کننده ورزشکار هنگام مصرف میشود همچنین یک ورزشکار باید از محدودیتهای کافئین آگاه باشد. همچنین ورزشکار باید برای رسیدن به حداکثر میزان تأیید مصرف کافئین برروی بدن خود 2 تا 3 ساعت قبل از شروع رقابت اقدام به مصرف آنها نماید. مطالعات بیانگر این است که چند ساعت طول میکشد تا ماده کافئین وارد سلولها و بافتهای بدن شده و به چربی سوزی پرداخته و بدین ترتیب باعث ذخیره مقدار بیشتری گلیکوژن در بافتها برای استفاده استقامتی میشود . ورزشکارانی که بعد از تمرین همراه با غذایشان کافئین مصرف میکنند 66% گلیکوژن بیشتری در عضله هایشان بعد از چهار ساعت دارند

نتیجه گیری

کافئین یک کمک ارگوژنیک قوی است و در عملکرد ورزشی و تمرین سودمند میباشد. این ماده تأثیراتش را هم در سیستم عصبی مرکزی و هم در بافتهای پیرامونی میتواند اعمال کند که منجر به تأثیراتی فیزیولوژیک میشود که میتواند عملکرد را بهبود بخشد .کافئین مغز ورزشکار را برای داشتن فکری باز و تمرکز بیشتر تحریک میکند و امکان تمرین های طولانی تری را میدهد. مطالعات ثابت کردهاند که کافئین حداکثر ظرفیت اکسیژن را بهبود میبخشد و به روند استقامت دربرابر خستگی کمک میکند.