شهزاد محمدیان

بگذارید ابتدا آشنایی کلی با سلنیم داشته باشیم. سلنیم یکی از عناصر شیمیایی است که به صورتSeنمایش داده میشود. این عنصر به نسبت کم یاب است و به صورت خالص هم بهسادگی نمیتوان آن را پیدا کرد. همان طور که گفتیم، سلنیم یکی از ترکیبات آنتی اکسیدانی مهم در بدن است.
آنتی اکسیدان به معنی ضد اکسیدان است. در بدن واکنشهای شیمیایی مختلفی انجام میشود. یکی از این واکنشها اکسیداسیون، یعنی واکنش ترکیبات مختلف با اکسیژن است. این فرآیند در برخی شرایط باعث ایجاد رادیکال آزاد میشوند. به موادی که باعث چنین واکنشهایی میشوند اکسیدان گفته میشود و رادیکال آزاد هم محصول واکنش همین اکسیدآنهاست.
رادیکالهای آزاد برای بدن خوب نیستند چون بهشدت فعال هستند و دوست دارند با اتمهای دیگر واکنش دهند. ولی این اصلاً چیزی نیست که بدن ما دوست داشته باشد! چون این واکنشهای ناخواسته باعث تخریب و آسیب به سلولهای مختلف میشود.
آنتی اکسیدان به معنی ضد اکسیدان است. یعنی ترکیباتی که این رادیکالهای آزاد را خنثی میکنند. ترکیبات مختلفی هستند که خاصیت آنتی اکسیدانی دارند و یکی از آنها ترکیبات سلنیم است.
شواهد علمی زیادی وجود دارد که نشان میدهد سلنیم نقش مهمی در عملکرد سیستم ایمنی، متابولیسم و کارکرد هورمون تیروئید و واکنش اکسیداسیون ویتامین ث (C) دارد. سلنیم همچنین به کمک ویتامین ای (E) رادیکالهای آزادی که در سلولها تولید میشود را خنثی میکند.

1- باروری
سلنیوم برای باروری مردان اهمیت دارد زیرا در بیوسنتز تستوسترون وتکامل طبیعی اسپرماتوزوئید لازم می باشد. مطالعات اخیر وجود دو ترکیب سلنو پروتئینی خاص را در اسپرم به اثبات رسانده است. یکی از آنها گلوتاتیون پراکسیداز می باشد که در هسته اسپرم می باشد که کاربرد ساختاری وآنزیماتیک دارد.

2- سیستم ایمنی
مکمل های سلنیوم، از RNAدر برابر آسیب های اکسیداتیو محافظت می کنند ، همچنین سلنیوم یک نقش کلیدی در عملکرد سیستم ایمنی دارد زیرا تعداد رسپتو رهای اینترلوکین (2-IL) را در سطح سلولهای T افزایش می دهد. سلولهای T پاتو ژنهای مهاجم را از بین می برند.

3- آرتریت
سلنیوم علاوه بر اینکه یک آنتی اکسیدان می باشد، یک عامل ضد التهاب نیز می باشد. بررسی روی بیماران مبتلا به آرتریت روماتیسمی نشان داده است که میزان سلنیوم خون آنها کاهش یافته است.

4- مغز
سلنیوم در ساخت یک ماده شیمیایی در مغز به نام نوروترانسمیتر نقش مهمی ایفا می کند و با کمبود سلنیوم خطر جنون و ضعف افزایش می یابد.
طبق مطالعات انجام شده ، افت عملکرد مغز در افراد بالای 65 سال با کمبود سلنیوم در رژیم غذایی دو برابر بیشتر است. کمبود سلنیوم با بیماریهای پارکینسون وآلزایمر نیز مرتبط است. بر اساس گزارشی، بیماران مبتلا به آلزایمر که روزانه از مکمل های سلنیوم مصرف می کردند، پیشرفت بیماری در آنها کند شده بود.

5- آب مروارید
سلنیوم می تواند چشم ها را در برابر بیماری آب مروارید محافظت کند.

6- خلق و خو
کمبود سلنیوم می تواند منجر به افسردگی، بی حوصلگی، اضطراب و پرخاشگری گردد.

7- پیری
سلنیوم بعنوان یک آنتی اکسیدان روند پیری را کند می کند. طبق یک تئوری علت پیری از بین رفتن سلولهای سالم توسط رادیکالهای آزاد می باشد و اگر بدن به اندازه کافی آنتی اکسیدان تولید نکند، آسیب ها روی هم انباشته شده وروند پیری سرعت می گیرد.

8- بیماریهای قلبی
سلنیوم خطر بیماریهای قلبی را کاهش می دهد. رگهای خونی آسیب دیده مستعد تشکیل پلاک کلسترول ولخته شدن می باشد که بتدریج می تواند موجب حملات قلبی شود. سلنیوم بعنوان یک آنتی اکسیدان ضمن اکسیداسیون لیپوپروتئینهای با دانسیته کم (LDL) رگهای خونی را از آسیبهای ناشی از آن حفظ می کند.

9- پیشگیری از سرطان
طبق مطالعات انجام شده مصرف سلنیوم در پیشگیری از سرطان اثرات مثبتی را نشان داده است. مکمل های سلنیوم خطر سرطان ریه را تا 46%، سرطان کولون راتا 58% و سرطان پرو ستات را تا 63% و تمام انواع سرطانها را 37%کاهش می دهد.
همچنین میزان مرگ و میر ناشی از سرطان را تا 50% کاهش می دهد.

10- نقش کلیدی عنصر سلنیوم در کار غده تیروئید
پژوهشکده بینالمللى دانشگاه برلین در آلمان، مدتى است که مشغول تحقیق بر روى عوامل موثر در بروز کم کارى غده تیرویید است. این گروه در آخرین مقاله خود در سال ۲۰۰۵ میلادی عنوان میکند که کم کاری غده تیرویید پیامد یک اختلال ژنتیکی است. در این تحقیق چهار کودک از دو خانواده متفاوت و از دو نقطه مختلف دنیا بررسى شدهاند. دو کودک از خانوادهاى درعربستان سعودى و دو کودک از خانودهاى در ایرلند. این کودکان همگی مبتلا به کم کاری تیرویید بودهاند. بررسی و تحقیق ژنتیکی که روی این کودکان انجام گرفته است نشان میدهد یک اشکال ژنتیکى میان این کودکان مشترک است. این اشکال کوچک ژنتیکى سبب مىشود که میزان عنصر سلنیوم در خون کاهش یابد و این کمبود با کم کار شدن غده تیرویید ارتباط مستقیم دارد.

سلنیوم عنصر مهمى است که میزان آن در بدن هر فرد تنها در حدود ده تا پانزده میلىگرم است. اما همین مقدار بسیار ناچیز نقش موثرى در کنترل مهمترین فعالیتهاى بدنى برعهده دارد. کمبود سلنیوم قدرت دفاعى بدن را کاهش مىدهد و موجب ضعف کار عضلات قلبى مىشود که خطر ابتلا به سکته را افزایش مىدهد. ریزش شدید و یکباره موها نیز از پیامدهاى کمبود این عنصر است. سلنیوم در حبوبات، خشکبار، فرآوردههاى لبنى بخصوص پنیر، ماهى و گوشت به وفور یافت مىشود.
کمبود سلنیوم مشکلى است که در ارتباط با اختلالات تیروییدى اغلب نادیده گرفته مىشود، در حالیکه نقش این عنصر در کنترل فعالیتهاى تیروییدى به اندازه عنصر ید مهم است. ید از مواد اولیهاى است که در ترکیب هورمونهاى تیروییدى شرکت مىکند.
پیش از این متخصصان متوجه شده بودند که کم کاری غده تیرویید تا حد زیادی ریشه ژنتیکی دارد . از اینرو پزشکان توصیه مىکنند چنانچه یکی از اعضاى فامیل دچار کمکاری تیرویید است، بستگان نزدیک او به طور مرتب با آزمایش خون، فاکتورهای هورمونی مربوط به فعالیت غده تیرویید خود را کنترل کنند.

منابع غذائی
در بيشتر كشورها ، غذاهاي گياهي ، منبع عمده سلنيوم بوده و مقدار آن متناسب با تركيب خاك تغيير مي كند. در ايالات متحده گوشت و نان مهمترين منابع سلنيوم غذايي مي باشند. تخم مرغ ، آجيل برازيل ، جو ، سير ، نان سبوس دار و برنج قهوه ايي از منابع ديگر از منابع ديگر غذايي سلنيوم مي باشند.

ماهی و میگو
سلنیم یكی از عناصر ضروری و مهم برای متابولیسم و سیستم ایمنی بدن است كه در حفاظت سلولها و بافتهای بدن از رادیكالهای آزاد نقش قابل توجهی دارد. طوریكه این ماده با اثر آنتی اكسیدانی خود نقش چشمگیری در پیشگیری از سرطان دارد و همچنین سلنیم در بازسازی و ترمیم بخش های تخریب شده DNA نقش مثبتی داشته و در جلوگیری از تأثیر سموم بر كبد مؤثر است. میگو و ماهی به لحاظ دارا بودن سلنیم نسبت به گوشت قرمز و مرغ برتری دارند.مطالعات نشان داده كه مصرف روزانه ۱۲۰ گرم میگو تقریبا ۸۰ درصد نیاز روزانه سلنیم را تأمین می كند. این عنصر همچنین در جلوگیری از پیری زودرس مؤثر است.

علائم و نشانه های کمبود
- در بيماري كشان (Keshan) و كاشين - بك (Kashin-Beek) ، كمبود سلنيوم وجود دارد. بيماري كشان، كارديوميوپاتي حاد يا مزمن است كه عمدتاً در اطفال و خانم هاي جوان دیده می شود. بيماري كاشين - بك موجب استئوآرتريت شديد مي گردد و در دوران قبل از نوجواني اتفاق مي افتد.
- علايم كمبود سلنيوم شامل درد عضلاني، ضعف، از دست دادن پيگمان مو و پوست و سفيد شدن بستر ناخن مي باشد.